Epistemologia Dział filozofii zajmujący się poznaniem wszelkich rzeczy. Starożytni wyznaczyli pierwsze możliwe drogi poznania: poznanie empiryczne – oparte na doświadczeniu i zmysłach, oraz poznanie racjonalne – którego narzędziem jest rozum, niepotrzebujący doświadczenia.
Etyka To najbardziej praktyczny dział filozofii, mówiący o tym, jak należy postępować, o tym, co jest dobre, a co złe. Za ojca etyki uważa się Sokratesa.
Elipsa – jest to opuszczenie jakiegoś fragmentu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi, pozwala uniknąć niepotrzebnych powtórzeń, jest celowa w dążeniu do ekonomiczności wypowiedzi. Obecna zwłaszcza w odmianie potocznej języka.
Erotyk – wiersz miłosny, zazwyczaj eksponujący zmysłową formę miłości, zachwyt nad pięknem kobiecego ciała; może też zawierać problematykę filozoficzną – np. Kazimierz Przerwa-Tetmajer Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę…
Egalitaryzm – pogląd społeczno-polityczny (w renesansie jego przedstawicielem był Tomasz Morus) głoszący całkowitą równość wszystkich ludzi wobec prawa (pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym).
EWANGELIA – cztery księgi Nowego Testamentu, według św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza i św. Jana (zwanych ewangelistami), głoszące naukę Chrystusa i opisujące jego życie.
ENCYKLOPEDYŚCI – encyklopedystami nazywa się krąg myślicieli, filozofów, pisarzy tworzących Wielką Encyklopedię Francuską w dobie oświecenia (XVIII w.). Dzieło to stało się po–mnikiem piśmiennictwa tej epoki, a także wyrażało ducha filozofa oświeceniowej, stąd jego waga w historii literatury i filozofii. Do najsłynniejszych jej współtwórców (encyklopedystów było ponad 50) należeli: Voltaire, Montesquieu, Rousseau, Diderot i d’Alembert.
ÉLAN VITAL – oznacza „pęd życiowy”, jest to termin rozpropagowany przez Henryka Bergsona (–bergsonizm), a oznaczający potężny prąd życia, energię, siły witalne tkwiące we wszechświecie i w człowieku. Natura istnienia jest dyna–miczna i nieobliczalna, istnieć – to poddać się prądowi życia, jego biologizmowi i naturalnej sile.
EGZEMPLUM – z łacińskiego, oznacza: przykład, obraz w literaturze, zawarty w danym dziele, który jest przykładem prawidłowych postaw i zachowań. Egzempla nie wymagają poszukiwania ukrytego znaczenia, sensu głębszego, przedstawione nam postacie bezpośrednio prezentują ów wzorzec moralny. Takim egzemptum np. w Biblii jest przypowieść o bogaczu i Łazarzu. Bardzo lubiano egzempla w średniowieczu, wykorzystują je także w dobie renesansu Mikołaj Rej i inni twórcy.
EGZYSTENCJALIZM – jest to kierunek w literaturze, który rozwinął się pod wpływem filozoficznej myśli egzystencjalnej. Egzystencjaliści koncentrowali się wokół jednostki ludzkiej. Zakwestionowali pogląd, że człowiek jest bytem posiadającym określoną naturę czy istotę (często określoną z góry przez Boga). Zdaniem ich człowiek jest tym, czym staje się w każdym momencie swej egzystencji i czym chce być w trakcie swego istnienia. Lęk i niepokój o własną egzystencję, którą bardzo łatwo jest unicestwić, to
EKSPRESJONIZM – awangardowy kierunek w sztuce początku XX w. Rozpoczął się w malarstwie, ale później zagościł w literaturze. Reprezentuje estetykę antyrealistyczną. Zadaniem sztuki jest wyrażanie wewnętrznego świata człowieka, jego psychicznych i duchowych przeżyć. Odwołuje się do emocji, operuje bardzo silnymi środkami wyrazu, takimi jak na przykład kontrast czy brutalizm. Ojczyzną ekspresjonizmu są Niemcy, a jest to istotny kierunek w sztuce XX wieku, który objął: malarstwo, filozofię, literaturę, a nawet muzykę, jako tzw. „bunt synów
EMBLEMAT – oznacza „ozdobę”. Rozpowszechniony szczególnie w drugiej poł. XVII wieku, chociaż znanym już wcześniej – przykładem może być Zwierzyniec Mikołaja Reja. Prawdziwy emblemat składa się z trzech części: hasło-tytuł, pod nim rysunek, a pod rysunkiem wiersz komentujący sens ilustracji. A zatem była to kompozycja łącząca tekst z ryciną, chociaż można spotkać się z użyciem terminu emblemat tylko do utworu wierszowanego, komentującego dzieło sztuki. W Polsce emblematy (utwory słowno-plastyczne) popularne były
EMPIRYZM – znaczący i charakterystyczny dla epoki oświecenia pogląd, głoszący, że świat należy badać poprzez doświadczenie. Nic, czego nie można zbadać doświadczalnie, według empirystów nie jest prawdą, a każdą tezę należy potwierdzić praktycznie.
EPIFORA – powtórzenie wyrazu na końcu każdego wersu w danym utworze (odwrotnie niż → anafora, tam obserwowaliśmy powtórzenia na początku wersów).
EPIKUREIZM – kierunek filozoficzny, stworzony w starożytności przez Epikura (341-270 p.n.e.). Na pytanie: jak żyć, co jest szczęściem i dobrem, Epikur twierdził, że „dobrem jest przyjemność a brak bólu”. Epikurejczycy głosili wiarę we własne zmysły, odrzucenie lęku przed śmiercią i bogami, życie dniem codziennym i jego urokami. Później epikureizm zaczęto utożsamiać tylko z postulatem korzystania z dóbr i uciech życia, z używaniem wygód i przyjemności, aż do – hedonizmu. Odbicie
EPISTOLOGRAFIA – twórczość „listowa” (epistole = list). Możemy rozumieć ten termin jako sztukę pisania listów, zbiór listów danego twórcy, a także jako dzieło literackie – np. powieść w listach (epistolograficzna). Przykładem takiej powieści „złożonej z listów” mogą być Cierpienia młodego Wertera J.W. Goethego.
EPITET – jeden z tropów poetyckich, przekształcających wypowiedź w utwór poetycki. Jest to określenie rzeczownika, najczęściej przymiotnik, choć może to być także rzeczownik lub imiesłów. Przykłady: dorodny owoc, lodowaty podmuch, pełzający potwór itd.
EPIZOD – w powieści lub innym utworze, w którym rozgrywa się akcja, epizodem nazwiemy samodzielne wydarzenie, które nie ma wpływu na bieg wydarzeń ani na losy bohatera. Np. w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego takim epizodem może być wyprawa Wiktorowej Judymowej do Szwajcarii lub zabawny incydent z Dyziem.
Etos – pochodzi od greckiego słowa ethos – czyli „zwyczaj”. Najczęściej można spotkać ten termin w tematach prac pisemnych: np. „Etos rycerski w literaturze średniowiecznej” lub „Etos humanisty w oparciu o biografie twórców renesansowych”. Wyraz ten oznacza całość, zbiór norm i praw, które przyjmowała i uznawała za słuszne dana społeczność, czy dana grupa ludzi np. rycerstwo, humaniści. Prawa te ustalały określone zachowanie. Dlatego temat „Etos rycerski” wymaga opisania owych norm
EUFEMIZM – słowo lub wyrażenie zastępujące słowo lub wyrażenie dosadne, wulgarne. Eufemizm występuje wtedy, gdy zamiast wyrażenia wulgarnego, ordynarnego lub dosadnego używamy „przyzwoitego” zastępstwa. Będzie więc eufemizmem: „dama lekkich obyczajów” zamiast „prostytutka”, „koloryzuje” zamiast „kłamie”, „łże”.