Fleksja

Fleksja jest to nauka o odmianie wyrazów.

  • Deklinacja – to odmiana przez przypadki i liczby.
    Dotyczy:

    • rzeczowników,
    • przymiotników,
    • imiesłowów przymiotnikowych,
    • liczebników,
    • zaimków (rzeczownych, przymiotnych i liczebnych).
  • Koniugacja – to odmiana czasownika przez:
    • osoby,
    • czasy,
    • liczby,
    • tryby.

 

Części mowy

Wyrazy funkcjonujące w języku dzielimy na tzw. części mowy, czyli grupy wyrazów mających podobne właściwości gramatyczne. Wyrazy wchodzące w skład danej części mowy różnią się od innych grup wyrazów.

  • Jeśli wyraz nie zmienia swojej formy (końcówek) – nazywamy go nieodmiennym.
  • Jeśli w trakcie odmiany przybiera różne końcówki – nazywamy go odmiennym.

Ponadto części mowy dzielimy na:

  • samodzielne – czyli takie, które same coś znaczą bez kontekstu i stanowią odrębne części zdania.
  • niesamodzielne – czyli takie, które nabierają znaczenia w kontekście, tj. w otoczeniu innych wyrazów i nie stanowią odrębnych części zdania.
    • Idę do pracy,
    • Wracam ze sklepu.
    • Czy lubisz lody?.

 

Mamy 10 części mowy:

  • 5 części mowy jest odmiennych, to znaczy, że mogą zmieniać swe końcówki w czasie odmiany.
  • 5 jest nieodmiennych – nie odmieniają się, zachowują zawsze tę samą formę.

 

CZĘŚCI MOWY
ODMIENNE rzeczownik orzeł, myśl, ciotka wyrazy samodzielne
czasownik maluje, śpi, kwitnie
przymiotnik mały, czerwona, słony
liczebnik jeden, trzeci, podwójny
zaimek ja, twój, nikt, się, każdy
NIEODMIENNE przysłówek cicho, jutro, na prawo wyrazy samodzielne
wykrzyknik och! hej, dzyń!, bęc!
przyimek z, obok, pod, nad, przed wyrazy niesamodzielne
spójnik i, ale, więc, bo, aby, że
partykuła nie, czy, niech, -by, -że

ODMIENNE CZĘŚCI MOWY

NAZWA ODPOWIADA NA PYTANIE ODMIENIA SIĘ PRZEZ PRZYKŁADY
rzeczownik
  • kto? co?
  • przypadki (deklinacja)
  • liczby
  • rodzaje
  • pospolite: wiatr, pole
  • własne: Polska, Jaś, Kowalski
  • żywotne: mysz, kot, komar
  • nieżywotne: stół, but, miód
  • osobowe: babcia, wuj, kolega
  • nieosobowe: koc, Tatry, pies
  • konkretne: lampa, zegar
  • abstrakcyjne: dobroć, miłość
czasownik
  • co robi?
  • co się z nim dzieje?
  • w jakim stanie się znajduje?
  • osoby (koniugacja)
  • liczby
  • czasy
  • strony
  • tryby
  • liczba pojedyncza: piszę
  • liczba mnoga: piszemy
  • czas teraźniejszy: śpiewam
  • czas przeszły: rysował
  • czas przyszły: będzie mówił
  • strona czynna: Piotr niesie torbę.
  • strona bierna: Torba jest niesiona przez Piotra.
  • tryb orzekający: Marta pisze list.
  • tryb przypuszczający: Marta napisałaby list…
  • tryb rozkazujący: Napisz list.
przymiotnik
  • jaki? jaka? jakie?
  • który? ­która? które?
  • czyj? czyja? czyje?
  • przypadki
  • liczby
  • rodzaje
  • stopnie
  • miły, miłego, miłemu, miłym
  • miły, mili
  • miły, miła, miłe
  • stopień równy: miły, dobry
  • stopień wyższy: milszy, lepszy
  • stopień najwyższy: najlepszy, najbardziej szorstki
liczebnik
  • ile?
  • który z kolei?
  • przypadki
  • liczby
  • rodzaje
  • liczebniki główne: jeden, dwa
  • porządkowe: pierwszy, drugi
  • ułamkowe: ćwierć, pół
  • mnożne: podwójny, potrójny
  • wielorakie: dwojaki, czworaki
  • zbiorowe: sześcioro, pięcioro
  • nieokreślone: kilka, kilkadziesiąt

Uwaga! Niektóre liczebniki nie odmieniają się ani przez liczby, ani przez rodzaje, np. pół.

zaimek
  • rzeczowny
  • liczebny
  • przymiotny
  • przysłowny
  • przypadek, liczba, rodzaj
  • przypadek, liczba, rodzaj
  • przypadek, liczba, rodzaj
  • nieodmienny!
  • ja, oni, my, wy
  • tyle, ile, ileś
  • taki, każdy, niczyj
  • tam, tamtędy, stąd, tu, gdzieś, kiedyś

 

NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY

NAZWA CO OZNACZA PRZYKŁADY
przysłówek
  • jak? gdzie? kiedy?
  • Oznacza cechy czynności, stanów.
  • dobrze, źle,
  • dużo, mało
  • ukradkiem
przyimek
  • Określa położenie w przestrzeni.
  • proste: o, w, z
  • złożone: ponad, zza
spójnik
  • Łączy wyrazy i zdania składowe w zdaniu złożonym.
  • i, ale, lecz, więc, albo, że
partykuła
  • Wyraża lub uwydatnia rozkaz, pytanie, przypuszczenie.
  • Wzmacnia znaczenie wyrazów, zdań.
  • że, li, czy, nie, by, niech, oby
wykrzyknik
  • Uwydatnia uczucia.
  • Naśladuje dźwięki.
  • ach!, halo!, bęc!, hi, hi!, brrr, dzyń dzyń

Deklinacja to odmiana przez przypadki, liczby i rodzaje:

  • rzeczowników: kobieta, kobiecie, kobietą, o kobiecie, kobiety, kobietom;
  • przymiotników: ładnej, ładną, ładnej ładna, ładne, ładni, ładne;
  • liczebników: jeden, jednym pierwsi, trzecich drugi, druga, drugie;
  • imiesłowów przymiotnikowych: jadąca, jadący, jadące, jadącemu, jadącej, jadącym jadącymi, o jadących;
  • zaimki
    • rzeczowne: wy, wam, was, wami o was, on, oni, one;
    • przymiotne: jego, jej, ich, taki, takiego, takim, o takich;
    • liczebne: tyle, tylu, z tyloma, ileś, iluś, z iloma.

Koniugacja to odmiana czasowników przez:

  • osoby: ja piszę, ty piszesz, on pisze, my piszemy, wy piszecie;
  • liczby: maluję, biegniesz, malujemy, biegną;
  • czasy: czytałem, czytam, przeczytam;
  • tryby: rysuję, rysowalibyśmy, rysujcie;
  • strony: śpiewam, jest śpiewana (piosenka), myję się;
  • aspekty: pomagałem, pomogłem.

Uwaga!

  • Koniugacji podlegają czasowniki osobowe (tzn. takie formy czasownika, które występują w funkcji orzeczenia).
  • Nie odmieniają się niektóre formy czasowników, np.
    • imiesłów przysłówkowy (grając, napisawszy)
    • bezokolicznik (malować, stać).

Zobacz:

Nauki o języku

Zakres nauki o języku

Fleksja TEST

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c324-nauka-o-jezyku-w-pytaniach-i-odpowiedziach/c326-fleksja/siedmiu-wspanialych

https://aleklasa.pl/matura/c331-nauka-o-jezyku-pytania-i-odpowiedzi/fleksja-2

Części mowy. Podstawowe informacje. (ćwiczenia)

1. Co to znaczy, że polszczyzna jest językiem fleksyjnym? Na jakich własnościach wyrazów opiera się ich podział na części mowy?

Facebook aleklasa 2