Wczesne średniowiecze (V-X w.)

  • Koniec cesarstwa rzymskiego.
  • Wyłanianie się nowych państwowości zachodnioeuropejskich. Powstanie i rozwój państwa Franków – patrymonialny ustrój państwowy.
  • Wojny z Arabami.
  • Odnowienie idei cesarstwa przez Karola Wielkiego i powstanie jego imperium – wyłonienie się z niego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i Francji.
  • Ukształtowanie się feudalizmu.
  • Opanowanie Wysp Brytyjskich przez Normanów.
  • Ukształtowanie się w państwie Karola Wielkiego średniowiecznego, dwustopniowego systemu edukacji (trivium i qua­drivium).

Filozofia

  • V w.: działalność świętego Augustyna (dualizm – neoplatonizm chrześcijański).
  • Od VI do XII w.: działalność neoplatończyków, często kontynuatorów świętego Augustyna.
  • Przełom V i VI w.: działalność Boecjusza.
  • VI w.: powstanie zakonu benedyktynów.
  • IX w.: działalność Jana Szkota Eriugena.
  • XII w.: Piotr Abelard.

Dojrzałe średniowiecze ((XI-XIII)

  • Konflikt uniwersalizmów cesarstwa i papiestwa.
  • Powstanie nowych chrześcijańskich państwowości: w Europie Środkowej – Węgier, Polski, Czech; chrystianizacja Skandynawii.
  • Rozkwit feudalizmu i jednoczesne wyłanianie się społeczeństwa stanowego.
  • Pojawienie się mieszczaństwa.
  • Początki reformy Kościoła.
  • 1054 r.: schizma wschodnia – między kościołem wschodnim a zachodnim (prawosławie i katolicyzm).
  • Powstawanie ruchów heretyckich.
  • Powołanie inkwizycji; polowania na czarownice.
  • Wyprawy krzyżowe; powstanie zakonów rycerskich.
  • Odnawiający się konflikt angielsko-francuski.
  • Wykształcenie się monarchii parlamentarnej.
  • Powstawanie uniwersytetów.

Filozofia

  • Działalność świętego Tomasza – powstanie tomizmu (filozofia harmonijna).
  • Okres szczytowego rozwoju scholastyki.
  • Odrodzenie augustynizmu – tzw. augustynizm trzynastowieczny: działalność świętego Bonawentury.
  • Działalność świętego Franciszka z Asyżu.

Schyłek średniowiecza (XIV-XV w.)

  • Kształtuje się późny gotyk.
  • Kryzys scholastyki.
  • Rozwój nauki; wzrost zainteresowania antykiem; początki humanizmu; pojawienie się dzieł prekursorskich wobec renesansu.
  • Odkrycie druku.
  • Upadek uniwersalizmów cesarskiego i papieskiego
  • Wojna stuletnia między Anglią i Francją.
  • Ekspansja Burgundii.
  • Stan rycerski przekształca się w szlachecki.
  • Bunty chłopskie.
  • Kryzys i zanik feudalizmu.
  • Zwiększanie się ekonomicznej roli mieszczaństwa; początki manufaktur i bankowości.
  • Szalejące zarazy.
  • Wielkie odkrycia geograficzne.
  • Ciąg dalszy reformy Kościoła.
  • Husytyzm.
  • Upadek Bizancjum.
  • Ekspansja Turków.

Filozofia

  • Rozwój koncepcji mistycznych
    • Niemcy: Mistrz Eckhardt.
    • Francja: Tomasz à Kempis.

 

Polska

Wczesne średniowiecze (od X do XII w.)

Początki literatury łacińskiej powstającej w Polsce. Zapisy języka polskiego ograniczają się do pojedynczych słów w dokumentach i dziełach historiograficznych, o literaturze w języku narodowym nikomu się jeszcze nie śni. Powstaje pierwsza wielka kronika – Galla Anonima, dotycząca Polski, ale napisana po łacinie. Dominacja stylu romańskiego. Początkowo to czas kształtowania się państwowości, później – panowania Piastów i formowania się feudalizmu. Trwa ciągła walka o suwerenność w stosunku do potężnego sąsiada z Zachodu – Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, które w chwilach wolnych od sporu o inwestyturę zajmuje się głównie ekspansją na wschód. Od roku 1138 – rozbicie dzielnicowe.

Historia

  • 966 r.: chrzest Polski.
  • Przed rokiem 1000: śmierć świętego Wojciecha.
  • 1000 r.: zjazd gnieźnieński – spotkanie Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III.
  • 1025 r.: koronacja Bolesława Chrobrego na pierwszego króla Polski.
  • 1079 r.: śmierć świętego Stanisława, wygnanie króla Bolesława Śmiałego.
  • 1138 r.: śmierć króla Bolesława Krzywoustego, początek rozbicia dzielnicowego.

Rozwój języka polskiego i piśmiennictwa

  • 963 r.: pierwsza wzmianka o Mieszku I w Dziejach Saskich Widukinda z Korbei.
  • Około 966 r.: relacja o Polsce pojawia się u Ibrahima Ibn Jakuba, żydowskiego kupca z Hiszpanii.
  • 991 r.: powstaje Dagome Iudex.
  • Około 1000 r.: powstają pierwsze łacińskie utwory literackie – trzy żywoty świętego Wojciecha i Żywot Pięciu Braci Męczenników.
  • 1118 r.: Gall Anonim kończy swoją Kronikę.
  • 1136 r.: powstaje tzw. Bulla gnieźnieńska.

Cywilizacja i kultura

  • Około 1110 r.: w Krakowie powstaje pierwsza szkoła katedralna.

Architektura i sztuka

  • Przed 1000 r.: powstanie pierwszych budowli sakralnych z kamienia – kościoła w Gnieźnie i kaplicy na Ostrowie Lednickim.
  • Po 1000 r.: powstaje rotunda św. Feliksa i Adaukta na Wawelu.
  • Około 1130 r.: powstają drzwi gnieźnieńskie, bogato zdobione płaskorzeźbami.

 

Dojrzałe średniowiecze (od XIII do XIV)

Literatura łacińska w rozkwicie, polska w powijakach. Prawdopodobnie wówczas powstaje Bogurodzica. Pojawiają się pierwsze budowle w stylu gotyckim. Powstaje pierwszy uniwersytet w Krakowie. Większość tego czasu upływa pod znakiem rozbicia dzielnicowego. Przełom XIII i XIV w. to czas ogromnie burzliwy: jedni próbują jednoczyć kraj, inni, przede wszystkim potężni wówczas Czesi, chcą nim zawładnąć. Ostateczne zjednoczenie udaje się dopiero Władysławowi Łokietkowi. Początek konfliktu z zakonem krzyżackim. Rozkwit kraju za panowania Kazimierza Wielkiego. Rozwój feudalizmu.

Historia

  • 1226 r.: sprowadzenie Krzyżaków do Polski.
  • 1241 r.: wielki najazd Mongołów i bitwa pod Legnicą.
  • 1308 r.: inwazja Krzyżaków na Pomorze Gdańskie.
  • 1320 r.: koronacja Władysława Łokietka – ostateczny koniec rozbicia dzielnicowego.
  • 1331 r.: bitwa pod Płowcami – pierwsze większe, choć niezbyt istotne zwycięstwo nad Krzyżakami.
  • 1370 r.: śmierć Kazimierza Wielkiego – koniec panowania dynastii Piastów.
  • Lata 1370-1385: okres panowania dynastii węgierskiej.
  • 1374 r.: podatkowy przywilej koszycki – pierwszy przywilej dla szlachty.
  • 1384 r.: koronacja Jadwigi na króla (!) Polski.
  • 1385 r.: zawarcie pierwszej unii polsko-litewskiej w Krewie; władca Litwy Jagiełło przyjmuje na chrzcie imię Władysław i zostaje królem Polski.

Rozwój języka polskiego i piśmiennictwa

  • Przełom XII i XIII w.: Wincenty Kadłubek piszę swoją Kronikę.
  • Około 1270 r.: w Księdze henrykowskiej pojawia się najstarsze z dziś znanych pierwsze zdanie zapisane po polsku („Day ut ia pobrusa a ti poziwai”).
  • Koniec XIII w.: najbardziej prawdopodobny czas powstania pierwszych strof Bogurodzicy.
  • Początek XIV w.: powstają Kazania świętokrzyskie.
  • 1384 r.: swoją Kronikę kończy Janko z Czarnkowa.
  • Koniec XIV w.: powstaje Psałterz floriański.

Cywilizacja i kultura

  • XIII w.: rozwój sieci szkół parafialnych.
  • 1229 r.: nadanie skodyfikowanych praw miejskich Wrocławowi.
  • 1273 r.: wielki naukowiec Witelo wydaje swój traktat O optyce.
  • 1364 r.: powstanie uniwersytetu w Krakowie.

Architektura i sztuka

  • Upowszechnia się styl romański; powstają budowle romańskie we Wrocławiu, Płocku i Kruszwicy.
  • Upowszechnia się gotyk; budowa kościoła Mariackiego w Krakowie, a w 1390 r. – ukończenie krakowskich Sukiennic.

 

Późne średniowiecze (od XV do poł. XVI w.)

Literatura w równym niemal stopniu powstaje po łacinie i po polsku. W architekturze dominuje gotyk. W polityce – początek i rozwój unii polsko-litewskiej i dynastii Jagiellonów. Narastanie konfliktu z Krzyżakami i upadek zakonu; na terenach pozostających dotąd pod ich władzą powstają Prusy. W połowie XV w. spore sukcesy Polski na arenie międzynarodowej; dynastyczne kombinacje Jagiellonów kończą się jednak fiaskiem. Powstanie i rozwój Sejmu – początki postępującego osłabienia władzy królewskiej.

Historia

  • 1410 r.: bitwa pod Grunwaldem.
  • 1413 r.: unia w Horodle – konkretyzacja unii polsko-litewskiej.
  • 1434: śmierć Władysława Jagiełły.
  • 1444: bitwa pod Warną, śmierć króla Władysława Warneńczyka, władcy Polski i Węgier.
  • 1454-1466: wojna trzynastoletnia.
  • 1525 r.: hołd pruski – ostateczny koniec zakonu krzyżackiego.
  • 1561 r.: sekularyzacja Inflant.
  • 1569 r.: unia lubelska – unia polsko-litewska przybiera kształt ostateczny.
  • 1572: śmierć Zygmunta Augusta – wygaśnięcie dynastii Jagiellonów.

Rozwój języka polskiego i piśmiennictwa

  • Około 1410 r.: powstają Kazania gnieźnieńskie.
  • Około 1455 r.: powstaje Biblia Królowej Zofii, tłumaczenie Starego Testamentu.
  • Około 1480 r.: Jan Długosz kończy swoje Roczniki […] Królestwa Polskiego.
    W tym samym wieku powstają:

Cywilizacja i kultura

  • 1400 r.: odnowienie Akademii Krakowskiej.
  • Początek XV w.: rozkwit Akademii Krakowskiej, działają astronomowie Jan z Głogowa, Marcin z Żurawicy.
  • Około 1473 r.: pierwsze druki w Polsce.
  • 1543 r.: wydanie O obrotach ciał niebieskich Mikołaja Kopernika.

Architektura i sztuka

  • Początek XV w.: powstaje Madonna z Krużlowej.
  • 1489 r.: ukończenie ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim.

 

Zobacz:

Maturalna wiedza o średnowieczu

Średniowiecze

ŚREDNIOWIECZE – TABELA

 

Charakterystyka epoki średniowiecza

Średniowiecze – życiorys kultury

 

Polskie średniowiecze (X-XV wiek)

Pojęciownik epok: średniowiecze

TEST 6 ŚREDNIOWIECZE

Średniowiecze – TEST 1